Το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών (PCOS) είναι μία πολύ συχνή ενδοκρινική διαταραχή και υπάρχουν μελέτες που υποστηρίζουν ότι μπορεί να επηρεάζει μέχρι και το 10-15% των γυναικών, ανάλογα με τα κριτήρια διάγνωσης που χρησιμοποιούνται. Το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών επηρεάζει τόσο τον εμμηνορρυσιακό κύκλο και την εξωτερική εμφάνιση των γυναικών, όσο και την υγεία μακροπρόθεσμα, αυξάνοντας τον κίνδυνο για διαβήτη, δυσλιπιδαιμία (υψηλή χοληστερίνη και τριγλυκερίδια στο αίμα), καρδιαγγειακή νόσο και καρκίνο του ενδομητρίου. Επιπλέον, προκαλεί υπογονιμότητα, αλλά και επιπλοκές σε μία μελλοντική εγκυμοσύνη, όπως διαβήτη κύησης, πρόωρο τοκετό, αυτόματες αποβολές, υπέρταση και προεκλαμψία.

Παρότι η έγκαιρη διάγνωση του συνδρόμου δίνει τη δυνατότητα μιας ουσιώδους αντιμετώπισης, η υπερδιάγνωση μπορεί να οδηγήσει σε αχρείαστες θεραπείες και άγχος για την έφηβη και την οικογένειά της. Αυτό είναι ένα συχνό πρόβλημα στην εφηβεία όπου η διάγνωση θα πρέπει να γίνεται με προσοχή. Κατά την εφηβεία, το ορμονικό σύστημα ωριμάζει και έτσι πολλά από τα συμπτώματα του συνδρόμου που χρησιμοποιούνται για τη διάγνωση του συνδρόμου στις ενήλικες γυναίκες αποτελούν κομμάτι της φυσιολογικής ανάπτυξης.

Τι είναι το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών?

Το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών είναι μία ενδοκρινική διαταραχή που προκαλεί διαταραχή στα επίπεδα των ορμονών. Έτσι για παράδειγμα, η ανδρική ορμόνη τεστοστερόνη που παράγεται φυσιολογικά από τις ωοθήκες παράγεται σε μεγαλύτερες ποσότητες σε κορίτσια με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών προκαλώντας πολλά από τα συμπτώματα του συνδρόμου, όπως η αυξημένη τριχοφυΐα (υπερτρίχωση).

Η ακριβής αιτία που προκαλεί αυτή την ορμονική διαταραχή δεν είναι γνωστή, ωστόσο σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν τόσο γενετικοί όσο και μεταβολικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες. Φαίνεται μάλιστα ότι οι περιβαλλοντικοί παράγοντες που οδηγούν τελικά στην εμφάνιση του συνδρόμου μπορεί να επιδρούν ήδη από την ενδομήτριο ζωή.

Στις γυναίκες με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών διαταράσσεται η λειτουργία των ωοθηκών και τα ωοκύτταρα δεν ωριμάζουν, ώστε να απελευθερωθούν από την ωοθήκη κατά την ωορρηξία, αλλά σχηματίζουν κύστεις. Αποτέλεσμα είναι οι ωοθήκες να έχουν μεγαλύτερο μέγεθος από τις φυσιολογικές και να περιέχουν πολλά μικρές κύστεις γεμάτες με υγρό (άρρηκτα ωοθυλάκια) στην επιφάνειά τους. Την εικόνα αυτή τη βλέπουμε στο υπερηχογράφημα. Ωστόσο στα κορίτσια στην εφηβεία η διάγνωση βασισμένη στο υπερηχογράφημα θα πρέπει να αποφεύγεται, καθώς στη μεταβατική αυτή φάση της ζωής τους αυξημένου μεγέθους ωοθήκες με πολλαπλά ωοθυλάκια μπορεί να αποτελεί φυσιολογικό εύρημα.

Πώς γίνεται η διάγνωση του συνδρόμου πολυκυστικών ωοθηκών στην εφηβεία?

Στις περισσότερες περιπτώσεις τα κορίτσια στην εφηβεία με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών έχουν ήδη επισκεφτεί κάποιον δερματολόγο για να αντιμετωπίσουν την ακμή. Η ακμή πολύ συχνά υποτροπιάζει, είναι ανθεκτική στην τοπική θεραπεία και οφείλεται σε αυξημένα επίπεδα ανδρογόνων (υπερανδρογοναιμία). Άλλες φορές έχουν αυξημένη τριχοφυΐα στο πρόσωπο όσο και σε άλλα μέρη του σώματος με ανδρικού τύπου κατανομή. Όταν η ακμή ή η αυξημένη τριχοφυΐα συνδυάζονται με διαταραχές της περιόδου τότε θα πρέπει να γίνεται διερεύνηση για το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών. Σε αντίθεση με ό,τι πιστεύουν οι περισσότεροι, το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών εμφανίζεται τόσο σε παχύσαρκες έφηβες όσο και σε λεπτόσωμα κορίτσια.

Δεν υπάρχει μία μόνο εξέταση που θα επιβεβαιώσει ότι μία έφηβη έχει το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών. Για τη σωστή διάγνωση απαιτείται ένα λεπτομερές ιστορικό, κλινική εξέταση, εξετάσεις αίματος, καθώς και υπερηχογράφημα, ενώ σημαντικός είναι και ο αποκλεισμός άλλων νοσημάτων που μπορεί να έχουν παρόμοια κλινική εικόνα και να μιμούνται το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών.

Για τη διάγνωση του συνδρόμου στη εφηβεία απαιτείται να υπάρχουν ταυτόχρονα υπερανδρογοναιμία και χρόνια ανωοθυλακιορρηξία, όταν δηλαδή το ωάριο δεν ωριμάζει ώστε να απελευθερωθεί κατά την ωορρηξία. Υπερανδρογοναιμία σημαίνει είτε αυξημένα επίπεδα ορμονών ανδρικού τύπου στο αίμα, όπως η τεστοστερόνη, είτε κλινικές εκδηλώσεις που για την έφηβη περιλαμβάνουν μέτρια ή σοβαρή υπερτρίχωση, καθώς και επίμονη ακμή που δεν ανταποκρίνεται στην τοπική θεραπεία. Η χρόνια ανωοθυλακιορρηξία στην εφηβεία γίνεται εμφανής σε τρεις περιπτώσεις:

1. Όταν επαναλαμβανόμενα το μεσοδιάστημα μεταξύ δύο περιόδων είναι μεγαλύτερο από 3 μήνες ακόμα και κατά τον πρώτο χρόνο μετά την εμμηναρχή.
2. Όταν ο εμμηνορρυσιακός κύκλος, δηλαδή το διάστημα από την πρώτη μέρα της μίας περιόδου μέχρι την πρώτη ημέρα της επόμενης περιόδου, είναι μικρότερο από 21 ή μεγαλύτερο από 45 ημέρες και αυτό συμβαίνει τουλάχιστον δύο χρόνια μετά την εμμηναρχή, δηλαδή τουλάχιστον 2 χρόνια μετά την πρώτη περίοδο της έφηβης.
3. Όταν η έφηβη δεν έχει αδιαθετήσει ποτέ μέχρι την ηλικία των 15 ετών ή 3 χρόνια μετά την ανάπτυξη των μαστών.

Πώς αντιμετωπίζεται το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών στην εφηβεία?

Ο ακρογωνιαίος λίθος της θεραπείας του συνδρόμου πολυκυστικών ωοθηκών παραμένει η αλλαγή του τρόπου ζωής. Φαίνεται ότι η απώλεια βάρους και ιδίως λίπους μπορεί να μειώσει τα επίπεδα των ανδρικών ορμονών, να βελτιώσει την αντίσταση στην ινσουλίνη (όταν δηλαδή το σώμα δεν ανταποκρίνεται στην ορμόνη που ρυθμίζει το σάκχαρο στο αίμα) και ταυτόχρονα η περίοδος να γίνει πιο τακτική. Πολύ συχνά για την αντιμετώπιση του συνδρόμου χρησιμοποιούνται αντισυλληπτικά χάπια τα οποία είναι ασφαλή στην εφηβεία και βοηθούν στην ομαλοποίηση της περιόδου, τη μείωση της ακμής και της τριχοφυΐας και τη μείωση του κινδύνου για υπερπλασία και καρκίνο του ενδομητρίου. Συχνά χρειάζεται μια θεραπεία τουλάχιστον 6 μηνών μέχρι να φανεί αν είναι αποτελεσματικά. Τα αντισυλληπτικά μπορεί να χρησιμοποιηθούν είτε μόνα τους είτε σε συνδυασμό με ένα αντιδιαβητικό φάρμακο που λέγεται μετφορμίνη και βελτιώνει το μεταβολισμό της ινσουλίνης. Στόχος της κάθε θεραπείας είναι να αποκατασταθεί η ορμονική διαταραχή έτσι ώστε να μειωθούν τα συμπτώματα του συνδρόμου, όπως η ακμή και η τριχοφυΐα, να ομαλοποιηθεί η περίοδος και να μειωθούν οι μακροπρόθεσμες συνέπειες για την υγεία.